ΕΛΑΦΗΒΟΛΙΑ

 Τα Ελαφηβόλια ήταν γιορτή προς τιμήν της Θεάς Αρτέμιδας «Ελαφηβόλου» και τελούνταν στην Αθήνα στις 6 του μήνα Ελαφηβολιώνος. Η προέλευσή της όμως όπως μαρτυρεί επιγραφή ήταν φωκική και συγκεκριμένα από την Υάμπολι, και γιορτάζονταν στο πανάρχαιο ιερό της Θεάς, το οποίο άνοιγε μόνο για την τέλεση των Ελαφηβολίων.

  Η γιορτή τελούνταν σε ανάμνηση της νίκης των Φωκέων κατά των Θεσσαλών. Βασικό στοιχείο της γιορτής ήταν η πυρά, την οποία ο Πλούταρχος σχετίζει με την πυρά της «Φωκικής απόνοιας». Σύμφωνα με τον Πλούταρχο και τον Παυσανία όταν οι Θεσσαλοί είχαν μπει στην Φωκίδα, λίγο μετά το 500 π.α.χ.χ., είχαν αποφασίσει να σκοτώσουν τους άνδρες και να υποδουλώσουν τις γυναίκες και τα παιδιά. Αυτή η απόφαση πάρθηκε γιατί σε πόλεμο που είχε προηγηθεί μεταξύ τους, οι Φωκείς είχαν σκοτώσει τους άρχοντες και τους τυράννους των Θεσσαλών που υπήρχαν στις πόλεις τους και οι Θεσσαλοί κατακομμάτιασαν 250 ομήρους των Φωκέων. Έτσι, μπροστά σ’ αυτόν τον κίνδυνο οι Φωκείς, βρισκόμενοι σε απόνοια, δηλαδή απόγνωση, αποφάσισαν να δώσουν την τελική μάχη, ενώ παράλληλα σκέφτηκαν ένα σχέδιο, στο οποίο συμφώνησαν και τα γυναικόπαιδα. Συγκέντρωσαν τις γυναίκες και τα παιδιά, τ’ αγάλματα των θεών και διάφορα αντικείμενα σε ένα μέρος, έφτιαξαν εκεί ένα μεγάλο σωρό από

Αγγείο από τη Μήλο που παριστάνει την Αρτέμιδα ως κυνηγό ελαφιών. 7ος αι. π.α.χ.χ. (λεπτομέρεια)

ξύλα,άναψαν μεγάλη φωτιά και είπαν στους 30 φρουρούς, αν νικηθούν από τους Θεσσαλούς να σφάξουν τις γυναίκες και τα παιδιά και να τα αναθέσουν ως ιερεία στην πυρά μαζί με τα άλλα πράγματα. Οι ίδιοι οι φρουροί να αλληλοεξοντωθούν ή να ορμήσουν στο εχθρικό ιππικό και να πεθάνουν πολεμώντας. Οι δύο αντίπαλοι στρατοί συγκρούστηκαν στη θέση Κλεωνές της Υάμπολης και οι Φωκείς, οι οποίοι πολέμησαν με πνεύμα μεγάλης αυτοθυσίας νίκησαν.

 Η πυρά της «φωκικής απόνοιας» κατατάσει τα ελαφηβόλια στις συνηθισμένες γιορτές της πυράς, που είχαν συνδεθεί με διάφορους θεούς, κυρίως όμως με την Άρτεμη.

  Ο Λεκατσάς στο βιβλίο του «Διόνυσος» αναφέρει για τη φωκική γιορτή «Στα φωκικά «Ελαφηβόλια» της Άρτεμης προσφέρεται γλυκόπιτα στο σχήμα του ζώου τούτου. Ότι είναι λείψανο ελαφοσπαραγμού το μαρτυρούν οι «Βουκολιασταί» της στη Συρακούσα που κρατούνε ψωμιά με τυπωμένες εικόνες ζώων και ύστερα τα κομματιάζουν».

  Στην Αθήνα αρχικά προσφέρονταν στη Θεά θυσίες άγριων ελαφιών, αργότερα όμως είτε για λόγους προστασίας του είδους, είτε γιατί δεν είχαν εξαφανιστεί τα ελάφια από την περιοχή της Αθήνας, καθιερώθηκαν αναίμακτες προσφορές πλακούντων, από ζύμη, μέλι και σπόρους σουσάμι, τα οποία είχαν το σχήμα του ελαφιών και ονομάζονταν «έλαφοι».

  Τα Ελαφηβόλια γιορτάζονταν και σε άλλες ελληνικές πόλεις όπως στην Ήλιδα, στην Απολλωνία Χαλκιδικής, στην Ιασό Ιωνίας, στην Παμφυλία και άλλου.

ΣΕΜΕΛΙΑ

Τα Σεμέλεια εορτάζονταν στις 16 του μήνα Ελαφηβολιώνος προς τιμήν της Σεμέλης, μητέρας του Διονύσου, στον αττικό δήμο Ερχείας. Στην γιορτή γίνονταν μεγάλη πομπή από παντρεμένες γυναίκες, όπου η επικεφαλής ιέρεια της Σεμέλης προσέφερε θυσία σε κοινό βωμό του Διονύσου και της μητέρας του. Στην συνέχεια γίνονταν θυσιόδειπνα και μυστηριακά δρώμενα.

ΕΡΩΤΟΣ ΕΟΡΤΗ

Η γιορτή αυτή τελούνταν την 4η μέρα του μήνα Μουνιχιώνος προς τιμήν του θεού Έρωτα και της θεάς Αφροδίτης. Μόνη μας πηγή γι' αυτή τη γιορτή είναι η επιγραφή που βρέθηκε στο Ιερό της Αφροδίτης "Εν Κήποις" που χρονολογείται τον 5ο αιώνα π.α.χ.χ. Στο Ιερό αυτό όπου ο θεός Έρωτας συλλατρευόταν με τη θεά Αφροδίτη και βρισκόταν στη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης, οι αρχαιολόγοι βρήκαν πολλούς μικρούς βωμούς, αυγοειδή αφιερώματα και πέτρινο φαλλό σε φυσικό δουλεμένο σχήμα. Σ' αυτή τη γιορτή αποδίδεται προ-αρχαϊκή καταγωγή, ως γιορτή αφιερωμένη σε θεούς της βλαστικής ζωής.

ΜΟΥΝΙΧΙΑ

Η γιορτή των Μουνιχίων ήταν αφιερωμένη στη Μουνιχία Αρτέμιδα και από αυτή πήρε το όνομά του ο αττικός μήνας Μουνιχιών. Τα Μουνίχια τελούνταν την 16η μέρα του μήνα στο ναό της Μουνιχίας Αρτέμιδας [που βρισκόταν όπως αναφέρει ο Παυσανίας (Αττικά 1,4) στο λιμάνι της Μουνιχίας, στο σημερινό Μικρολίμανο του Πειραιά. Ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στο μέρος αυτό έφεραν στο φως ευρήματα που μαρτυρούν ότι η λατρεία της αρχίζει τον 10ο αιώνα π.α.χ.χ. Η γιορτή γίνονταν κάτω από την εποπτεία του γένους των Εμβαριδών, των οποίων ο πρόγονός τους Έμβαρος θεωρούνταν ο πρώτος ιερέας του ιερού ναού της Μουνιχίας Αρτέμιδας και οι τελετές ήταν σαφώς συνδεδεμένες με την ευγονία και τις μυήσεις ενηλικίωσης και περιλάμβαναν πομπή προς το Ιερό της Θεάς, αγώνες πλοίων (".. ΕΠΟΙΗΣΑΝΤΟ ΔΕ ΚΑΙ ΤΗι ΠΟΜΠΗι ΑΜΙΛΛΑΝ ΕΝ ΤΩι ΛΙΜΕΝΙ· ΠΕΡΙΕΠΛΕΥΣΑΝ ΔΕ ΚΑΙ ΕΙΣ ΜΟΥΝΙΧΙΑΝ ΚΑΙ ΕΘΥΣΑΝ ΤΗι ΘΕΩι" [Dittenberger, Syll3 (Sig)3, 717, στιχ.21 κ.εξ.]), ("νέων άμιλλα", όπου ένα ψήφισμα του 100 π.α.χ.χ. που βρέθηκε στην αγορά της Αθήνας, αναφέρει αυτούς τους αγώνες, στους οποίους έλαβαν μέρος οι έφηβοι, καθώς και τη θυσία τους στη Μουνιχία Αρτέμιδα, προσφορά πλακούντων, οι οποίοι ονομάζονταν "αμφιφώντες" γιατί τοποθετούνταν ανάμεσα σε δύο πυρσούς που συμβόλιζαν την ανατολή και τη δύση της Σελήνης, θυσία αιγών, χορούς "αρκτείας" γυμνών δαδηφόρων και στεφανοφόρων κοριτσιών και αγώνες πρωτοστρατευμένων εφήβων. Η Μουνιχία Αρτέμιδα απέκτησε πολύ μεγαλύτερη σημασία και τιμήθηκε ιδιαίτερα μετά τη βοήθειά της στους μαχόμενους Αθηναίους κατά των Περσών, στη διάρκεια της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Πίστευαν ότι η Άρτεμη φώτισε, ως λαμπρή πανσέληνος τους Αθηναίους: "ΕΝ Ηι ΗΜΕΡΑι ΤΟΙΣ ΕΛΛΗΣΙ ΠΕΡΙ ΣΑΛΑΜΙΝΑ ΝΙΚΩΣΙ ΕΠΕΛΑΜΨΕΝ Η ΘΕΟΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ" (Πλούταρχος).
Κατά την παράδοση, ο μυθικός βασιλιάς της Αθήνας Μούνιχος, που έδωσε το όνομά του στο λόφο, ήταν ο ιδρυτής του Ιερού της Μουνιχίας Αρτέμιδας. Οι Αθηναίοι έφηβοι τον θεωρούσαν προστάτη τους και υπήρχε βωμός αφιερωμένος σ' αυτόν στο ναό της Αρτέμιδας. Σύμφωνα με μια επιγραφή που βρέθηκε κοντά στο Πομπείο του Κεραμεικού φαίνεται πως ο Μούνιχος τιμούνταν με αναθέματα και έξω από το Ιερό του. "ΑΙΑΝΤΙΔΟΣ ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΟΙ ΕΠΙ ΝΙΚΟΚΡΑΤΟΥΣ ΑΒΙΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΗΣ ΕΠΙΧΑΡΗΣ ΕΠΙΓΕΝΟΥΣ ΟΙΝΑΙΟΙ, ΛΑΜΠΑΔΙ ΝΙΚΗΣΑΝΤΕΣ, ΗΡΩι ΜΟΥΝΙΧΩι.." (Ath. MiH [AM] 1961, 143).
Το ιερό της Μουνιχίας Αρτέμιδας ήταν επίσης άσυλο και κατέφευγαν οι πολίτες που θεωρούσαν ότι είχαν αδικηθεί αλλά και οι τριήραρχοι που αρνούνταν να δεχθούν το αξίωμα. Ο Δημοσθένης αναφέρει (Περί του Στεφάνου, 1071) "ΟΥΧ ΙΚΕΤΗΡΙΑΝ ΕΘΗΚΕ ΤΡΙΗΡΑΡΧΟΣ ΟΥΔΕΙΣ ΠΩΠΟΘ' ΩΣ ΑΔΙΚΟΥΜΕΝΟΣ ΠΑΡ' ΥΜΙΝ, ΟΥΚ ΕΝ ΜΟΥΝΙΧΙΑι ΕΚΑΘΕΖΕΤΟ". 
Η γιορτή των Μουνιχίων τελούνταν επίσης σε διάφορες ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, όπως στην Έφεσο, την Κύζικο, την Πλακία κ.ά. Ακόμα λατρεία της Μουνιχίας Αρτέμιδας αναφέρεται από τον Κλήμη Αλεξανδρέα (Προτρεπτ. IV, 2,110) και στη Σικυώνα. (".. ΚΑΙ ΤΟ ΤΗΣ ΜΟΥΝΙΧΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΞΟΑΝΟΝ ΕΝ ΣΙΚΥΩΝΙ".

Όπως πληροφορούμαστε από τον Πολυδεύκη και τον Ησύχιο, τα «Πάνδια» ήταν γιορτή που λάμβανε μέρος στην Αθήνα προς τιμήν του Διός «Πανδίου» και της Πανδίας, θυγατέρας του Θεού Ουρανού και της Θεάς Σελήνης.

  Η ακριβής ημέρα τέλεσης της γιορτής μας είναι άγνωστη, ωστόσο, ο Σουίδας και ο Φώτιος αναφέρουν πως ήταν μετά τα «εν άστει Διονύσια», διότι την επόμενη μέρα από τα Πάνδια, γίνονταν η συνέλευση απολογισμού των Διονυσίων. Όμως, ο Δημοσθένης αναφέρει πως η γιορτή τελούνταν κάθε χρόνο την επόμενη μέρα από τη σύγκληση των πρυτάνεων στο θέατρο του Διονύσου. Ακόμα γίνεται λόγος και για τέλεση της γιορτής κατά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας.

  Κατά μια άποψη, τα «Πάνδια» γιορτάζονταν από την Πανδιονίδα φυλή, μίας από τις 10 φυλές των Αθηνών και λέγεται πως ιδρυτής της υπήρξε ο Πανδίων, ένας από τους μυθικούς βασιλιάδες και ήρωες της Αθήνας.

  Ο Πολυδεύκης αναφέρει τα «Πάνδια» μαζί με τις γιορτές των Παναθηναίων, Πανιωνίων, Παναιτωλίων και Παμβοιωτίων, πιθανόν επειδή όλες έχουν ως πρώτο συνθετικό τη λέξη «παν». Αυτό μπορεί να σήμαινε ότι και τα Πάνδια ήταν μια γιορτή του Διός που τους αφορούσε όλους και πως συμπεριλαμβάνονταν στην τέλεσή της όλες οι κοινότητες της Αττικής. Παρόλα αυτά δεν έχουμε στοιχεία που να μαρτυρούν πως συνέβαινε κάτι τέτοιο.

  Συγχρόνως με την εορτή του Διός γιορτάζονταν στην Αθήνα και η γέννηση της Πανδίας, από το ερωτικό σμίξιμο της Θεάς Σελήνης με τον Θεό Ουρανό. Πανδία είναι η γαλήνια λάμψη των νυκτών της Αττικής. Λέγεται πως από κει πήρε το όνομά του και ο Πανδίων, ο οποίος εκπροσωπεί τον εαρινό ουρανό και την ακτινοβολούσα ευδία του.

Τα Χελιδονεία ήταν εορτή της Ρόδου και τελούνται σε άγνωστη μέρα του τοπικού μήνα Βαρδομίου, ο οποίος ήταν αντίστοιχος με τον αττικό μήνα Ελαφηβολιών. Η εορτή γίνονταν για την υποδοχή της άνοιξης και των χελιδονιών και η ίδρυσή της αποδίδεται στον Λίνδιο Κλεόβουλο. Μικρά παιδιά τριγυρνούσαν από πόρτα σε πόρτα τραγουδώντας μικρά άσματα και ζητώντας χρήματα. «ΗΛΘ’ ΗΛΘΕ ΧΕΛΙΔΩΝ, ΚΑΛΑΣ ΩΡΑΣ ΑΓΟΥΣΑ ΚΑΙ ΚΑΛΟΥΣ ΕΝΙΑΥΤΟΥΣ, ΕΠΙ ΓΑΣΤΕΡΙ ΛΕΥΚΑ, ΕΠΙ ΝΩΤΑ ΜΕΛΑΙΝΑ.. ΑΝΟΙΓ’ ΑΝΟΙΓΕ ΤΑΝ ΘΥΡΑΝ ΧΕΛΙΔΟΝΙ. ΟΥ ΓΑΡ ΓΕΡΟΝΤΕΣ ΕΣΜΕΝ, ΑΛΛΑ ΠΑΙΔΙΑ». Η γιορτή αυτή κατά την ελληνιστική εποχή διαδόθηκε στον ελλαδικό και μικρασιατικό χώρο σε συνδυασμό με ελευθέριους χορούς. Τα Χελιδονεία τελούνταν έως τον 10^ο αιώνα μ.α.χ.χ. και απαγορεύτηκαν από την «Εν Τρούλλω» 6^η Οικουμενική Σύνοδο (939 μ.α.χ.χ.) ως κατάλοιπο του ελληνικού εθνισμού.  

Αναπαράσταση του υπαίθριου βωμού του Διός στην Ολυμπία, ο οποίος είχε σχηματιστεί από την τέφρα των ιερείων. (Σκίτσο από το βιβλίο του Βλάση Ρασσιά "Ζευς")

Τα Ελάφεια ήταν εορτή των Ηλείων και γιορτάζονταν στις 19 του τοπικού μήνα Ελαφίου, ο οποίος ήταν αντίστοιχος του αττικού μήνα Ελαφηβολιώνος. Η γιορτή ήταν προς τιμήν του Ολυμπίου Διός και του Θεού ποταμού Αλφειού. Οι ιερείς του Διός έφτιαχναν πηλό από τα νερά του Αλφειού και την συγκεντρωμένη στο Πρυτανείο από όλες τις θυσίες του έτους τέφρα, από ξύλο λεύκας και από τους καμμένους μηρούς των ιερείων. Με αυτόν τον πηλό πρόσθεταν νέο ύψος στο μεγαλειώδη και πανάρχαιο τεφρόπλαστο βωμό του Ολυμπίου Διός, ο οποίος όταν ισοπεδώθηκε από τους χριστιανούς, τον 4^ο μ.α.χ.χ. αιώνα είχε ύψος 6,5 μέτρα. Σύμφωνα με τον Παυσανία, η παράδοση ήθελε ως το μόνο κατάλληλο για να «δέσει» ο πηλός το νερό του ποτάμιου θεού Αλφειού και σε ανταπόδοση για τη λήψη του ύδατος γίνονταν με καταβύθιση προσφορές δώρων και πανσπερμιών προς τον θεό.

© Πνευματικά δικαιώματα Ιεροπρακτικός Θίασος Δελφύς